Page 12 - Navidenou-Arzhang No 24
P. 12
دورۀ ا ّول ،سا ِل س ّوم ،شمارۀ ،04خرداد و تیر 2422 ارژنگ دوماهنامۀ ادبی ،هنری و اجتماعی نویدنو
ایدهآلیستهای ذهنی نیز از پذیر ِش طبیع ِت روحانی زیبایی حرکت میکنند ،لیکن برعک ِس ایدهآلیستهای
عینی معتقدند که اصو ِل روحانی نه از روحِ جهان ) (Welt Geistیا خدا ،بلکه از شعورِ خو ِد انسان وارد
پدیدههای جهانِ واقعی میشود.
این مکتب استهتیک درست در تبعیت از فلسفۀ ایدهآلیس ِم ذهنی اظهار میدارد که یک پدیده به این ع ّلت زیبا
می شود که انسان در ذهنِ خود ،احساسات ،عواطف ،و صفاتی را از دنیای درونی خود به پدیدههای واقعی انتقال
میدهد .او با تخ ّی ِل خود پدیده های طبیعت و جها ِن واقعی اطرا ِف خود را جان میبخشد .به عقیدۀ این علمای
استهتیک ،این فرافکنیِ ) (Projectionشعو ِر انسانی بر جها ِن بیرونی در زبان منعکس میگردد و یا در
شباهتهای بین پدیدههای طبیعت و خصا ِل انسانی که در زبانِ آدمی تجسّم یافته است .وقتی میگوییم
"خورشید بالا میآید" یا "پایین میرود" ،هوا "خفه است" ،جویبارها "زمزمه میکنند" ،و نظائر آنها ،خصل ِت
انسانی را به پدیدههای طبیعت نسبت میدهیم.
از نقطهنظ ِر علمای استهتیکِ وابسته به مکتبِ ایدهآلیسمِ ذهنی ،این فرافکنی ،الگو یا قانونِ عامّی است که مبنای
زیبایی را تشکیل میدهد و آن را به وجود میآورد .وقتی به پدیدههای جها ِن واقعی عواطفی نشاطانگیز و
صفابخش میبخشیم ،جهان ،زیبایی به خود میگیرد .در نتیجه ،ایدهآلیستهای ذهنی زیبایی را یک مقولۀ کاملاً
ذهنی تلقّی میکنند .در نظرِ آنان ،زیبایی صرف ًا حالتِ خاصّ ِذه ِن انسانی است .عریانترین بیانِ این نظرات را در
تئوری استهتیک تئودور لیپس ) (Teodor Lippsمشاهده میکنیم که مطابقِ آن ،زیبایی نتیجۀ بارورکردن
پدیدههای جهانِ خارجی به توسطِ احساسا ِت هنرمند است.
ضم ِن یادآوری اینکه برداشتهای طرفداران استهتیکِ ایدهآلیستی دربارۀ زیبایی در اساس پذیرفتنی نیست،
درعینحال بهتر است به خاطر داشته باشیم که علیرغم اینکه شالودۀ متدولوژیکِ این برداشتها در ک ّل اشتباه
و گمراه کننده است ،مطالعه محتوای عینی آثا ِر هنری به کمک این برداشت به حلّ ِصحیح پارهای مسائل منجر
شده است .و خصوص ًا آنرا قادر ساخته است برخی احکا ِم مثبت دربارۀ طبیعتِ زیبایی تنظیم کند .
علاوه بر اینها ،بایستی این شناخت طرفدارانِ استهتی ِک ایدهآلیسمِ عینی را نیز ارج نهاد که معتقدند زیبایی
دارای معنی و محتواست .این علمای استهتیک ،زیبایی را نه در شکلِ یک پدیده ،بلکه بیشتر در معنی یا جوه ِر
درونی آن میبینند ،و نیز زیبایی را نه یک مقولۀ کاملا صوری ،بلکه مقولهای دارای محتوا میدانند .همچنین
کوششِ این مکت ِب استهتیک در پیوندداد ِن زیباییهایی که انسان در زندگی اطرا ِف خود مشاهده میکند با طر ِز
تل ّقی او از پدیدههای این زندگی ،شایسته تذکر است .بااینحال در برداشتهای ایدهآلیستها از زیبایی ،این
عناصرِ ُع َقلایی ،بیدلیل شکلِ عارفانه بهخود میگیرد و بر پایۀ فلسف ِی نادرستی سوار میگردد .
ذهنگراییِ استهتی ِک ایدهآلیستی با مفهومِ ماتریالیستی زیبایی کاملاً بیگانه است .در میان تئوریهای مربوط به
زیبایی که از همان آغاز پیدایشِ استهتیک شکل گرفتهاند ،برداشتی که توسط دموکراتهای انقلابی روسیه به
ویژه چرنیشوسکی ساخته و پرداخته شده است ،نزدیکترین برداشت به برداشتِ ما از زیبایی است .تقریب ًا
نص ِف رسالۀ معروف چرنیشوسکی تحت عنوان رابطۀ استهتیک با واقعیت (Aesthetic Relation of Art
)to Realityبه تئوریِ زیبایی و انتقاد از تئوریهای ایدهآلیستی وقف شده است.او تعریفی از زیبایی به دست
داده است که هنوز هم اعتبا ِر خود را در اساس حفظ کرده است.
چرنیشوسکی میآموزد زیبایی زندگی است ،آنچنانکه فکر میکنیم باید باشد" .موجودی زیباست که در آن
زندگی را آنچنانکه فکر میکنیم باید باشد مشاهده میکنیم .شیئی زیباست که زندگی را بیان میکند یا ما را
به یادِ زندگی میاندازد")2( .
مقولا ِت استِهتیک /زیبایی؛ تعریف و ماه ّی ِت آن 00
