Page 13 - Navidenou-Arzhang No 29

‫دورۀ اوّل‪ ،‬سالِ چهارم‪ ،‬شمارۀ ‪ ،29‬فروردین و اردیبهشت ‪1402‬‬ ‫ارژنگ دوماهنامۀ ادبی‪ ،‬هنری و اجتماعی نویدنو‬

‫در قامو ِس هنرِ جدید کنورس (‪ )Knaurs Lexicon of Modern Art‬که در آلمانِ غربی منتشر شده است‪،‬‬
‫مفهو ِم رئالیسم در دو سطح موردِ تحلیل واقع شده است‪ :‬اوّل به مثابۀ تصویر دنیای بیرون از ذهن‪ ،‬و د ّوم به مثابۀ‬
‫مفهومِ خاصّی از حیاتِ معنوی انسان‪ .‬نمونۀ تعبیرِ ا ّول امپرسیونیسم و نمونۀ تعبیرِ دوم کوبیسم است‪ .‬همین‬
‫فرهنگ در ادامه توضیح خود میگوید که دو نوع رئالیسم وجود دارد‪ :‬ا ّول تصویرِ مستقی ِم واقعیت‪ ،‬و د ّوم‬
‫بازآفرینیِ دنیا‪ .‬بهطور عمده براساس افزا ِر بیان ِی استعارهای و انتزاعی‪ ،‬در هنرِ مدرن بیشتر با نو ِع د ّوم مواجه‬
‫هستیم‪ ،‬و مو ّلفا ِن فرهنگ ابرازِ شگفتی میکنند از این که این هنر گاه غیرِ رئالیستی نامیده میشود‪ .‬این نکته‬
‫تنها نشاندهندۀ آناست که رئالیسم در این منبع نه یک رو ِش آفرینش‪ ،‬بلکه نظامِ ویژهای از افزارِ وصفی تلقّی‬

‫شده است‪.‬‬
‫رئالیسم طبیعتا از حی ِث زبا ِن هنری دست و بالِ خود را نمیبندد‪ :‬استعاره در گذشته در مقیاسِ نسبتا‬
‫گستردهای مورد استفادۀ هنرمندا ِن رئالیست واقع شده و در حا ِل حاضر نیز مورد استفادۀ آنان است‪ ،‬لیکن کاملا‬
‫روشن است که ترویج بیتوجهی به تفاوتهای افزا ِر بیان و یا بهعکس تخفی ِف ماهیّ ِت رئالیس ِم نو به چیزی که از‬
‫حدّ نظا ِم ویژه ای از افزارِ وصف و بیان فراتر نمیرود؛ یا سایهای از رئالیسم را بهجای رئالیسم خواهد نشاند‪ ،‬و یا‬

‫سبب خواهد شد رئالیسم در کشاکش تلاشهای هنری ناسازگار با طبیع ِت ذاتی آن قالب تُهی کند‪.‬‬
‫وظیفۀ بس مه ّم علمای استهتیکِ مارکسیست‪-‬لنینیستی‪ ،‬عبارتاست از برجستهساختن ماه ّیتِ رئالیسم‪ ،‬مبارزۀ‬
‫آشتیناپذیر علیه پدیدههای ضدّ رئالیستی در هنر و علیه کوششهایی که در جهت اثباتِ تئوریک ضدّ ِرئالیسم‬

‫به عمل میآید‪.‬‬

‫ضمنا مبارزه علیه ض ّد رئالیس ِم نو‪ ،‬گاه در برخی از آثا ِر علمای استهتیک و مو ّرخان هنر‪ ،‬به خطا جلوهای از یک‬
‫جریانِ عا ّمتر تل ّقی میشود‪ -‬مبارزه بی ِن رئالیسم و ض ّد رئالیسم که به ادّعای آنان به صورت خ ّط مداومی در‬
‫سراس ِر تاریخِ هنر وجود داشته است‪ .‬این نظر از این رو ناپذیرفتنی است که با اه ّمیت واقعی تاثی ِر فرایند تاریخ در‬
‫هنر در تضا ّد است‪ .‬برداشتی که مطابق آن ک ّل تاریخ هنر‪ ،‬تاریخِ مبارزه بین دو روند یا دو روش ‪-‬رئالیسم و‬
‫ضدّ ِرئالیسم ‪ -‬تل ّقی میشود‪ ،‬به هیچ وجه تعری ِف صحیح قوانی ِن تکاملِ هنر را آسانتر نمیکند‪ .‬نسبتدادن‬

‫جنبههای خا ّص ِیک دوره از تاری ِخ هنر ‪-‬یا به بیانِ دقیق تر هنرِ مدرن‪ -‬به کلّ تاریخ هنر کارِ نادرستی است ‪.‬‬
‫بر اثرِ تعبی ِر نادرست مضامین مبارزه بین ماتریالیسم و ایدآلیسم‪ ،‬مفاهیمِ اشتباهآمیزی از این دست در تاری ِخ‬
‫فلسفه شکل گرفته است‪ .‬گذشته از آن این سئوال مطرح است که آیا مقایسۀ تاریخ هنر با تاریخ فلسفه‪ ،‬و قیا ِس‬
‫مفاهی ِم "ایدآلیسم" و "ماتریالیسم" در فلسفه با همان مفاهیم در هنر کارِ صوابی است؟ واقعیت ایناست که‬

‫چنین کاری با طبیع ِت خا ّص ِهنر سازگار نیست‪.‬‬

‫جمعبندی کنیم‪:‬‬

‫رئالیسم در مفهومِ وسیع آن‪ ،‬واژهای است که از انعکاسِ حقیقی زندگی حکایت دارد‪ .‬همۀ هنرها که هر کدام‬
‫طی ِف محدودتر یا گستردهتری از پدیدههای زندگی را در بر میگیرند و از قدرتِ نفوذ متفاوتی برخوردارند‪ ،‬تا‬
‫حدودی به بازآفرینی حقیقی واقع ّیت میپردازند‪ .‬اگر از این زاویه بنگریم‪ ،‬در آن صورت رئالیسم در ذاتِ همۀ‬

‫هنرها وجود دارد‪.‬‬
‫عناص ِر ض ّد رئالیستی در هنر‪ ،‬گاه به صورتی در آمیخته با جنبههای مهمّ ِآفرینش یافت میشوند پاسخِ این‬
‫سئوال که آیا روندهای ضدّ رئالیستی به عرصۀ هنر تعلّق دارند‪ ،‬پاسخی منفی است‪ .‬لیکن لازم است که مابین‬
‫روندهای ض ّد رئالیستی و پراتیکِ مشخّص هنرمندا ِن آفرینشگری که ممکن است از چنین روندهایی پیروی‬
‫کنند‪ ،‬تمایز قایل شویم‪ .‬گاه طبیعتِ آفرینشگ ِر هنرمند بهطور غریزی علیه جریانهای ضدّ رئالیستی طغیان‬

‫میکند‪ ،‬و ما در واقع در آثارِ بسیاری از مدرنیستها با فرآیندهای بسیار ُبغرنج و متضادّی روبرو میشویم‪.‬‬
‫در این موارد سه نوع تبیین امکانپذیر است‪:‬‬

‫روش آفرینش در هنر سوسیالیستی ‪12‬‬