Page 31 - Navidenou-Arzhang No 24
P. 31
دورۀ ا ّول ،سالِ س ّوم ،شمارۀ ،04خرداد و تیر 2422 ارژنگ دوماهنامۀ ادبی ،هنری و اجتماعی نویدنو
گروه سوم مانند :خروک ،ترسوک ,لندوک ,رموک ,خندوک ,مردوک ,پرستوک ,جادوک ,هندوک (که گاه علامت
صیغهی مُبالغه است مانند رموک و ترسوک و غیره).
گروه چهارم مانند :بچه کک.
گروه پنجم مانند :حیوونکی ,طفلکی
در پایان ِ یادآوری از این پساوند ،این بیتِ فردوسی را نیز بیاوریم:
ز تو لختکی روشنی یافتند .بدین سان سر از داد برتافتند
ب) پساوندهای «چه» و «زه یا ژه»
چه:
گروه اول مانند :دولابچه ،کتابچه ,دریاچه ،باغچه ,بقچه ,قالیچه ,خوانچه ,بازارچه ,بامبچه (توسری) ,طاقچه,
میدان چه ,کوچه ,لو (لب) چه ,کلوچه ,آلوچه و غیره (و نیز بهصورت «جه» در «خواجه» ( از خوا و چه یا جه)
پساوند «چه» را با پساوند تصغیر « » chenدر آلمانی و «چیک وچکا» در روسی می توان خویشاوند دانست.
مثل ًا واژه Madchenآلمانی ,به معنای دختر و دوشیزه ،درست با واژه «ماده چه» در فارسی (که البته مورد
استعمال ندارد) همریشه است .همچنین ( ماده = ) Maid, Magdaو «مالچیک» و «دوچکا» در روسی.
گروه دوم مانند :کلیچه (کل= کوتاه) دنبلیچه (دنبال+دم کوچک) .
پساوند «چه» به طور عمده نقش تصغیر بازی می کند.
زه یا ژه:
گروه اول مانند :نیزه (نی) ,کنیز (کن= زن .از همین ریشه:کنیزک) ،پاکیزه (پاک ) ،مشکیزه (مطهره) ،چشمیزه
(عدس) ،رنگیزه (ماده رنگین) ،خوشیزه.
گروه دوم مانند :مژه (موی+ژه) ,نایژه (نای+ژه) .با توجه به امکا ِن تبادلِ ژ= چ = ز باید گفت که این پساوندها
که ما آنها را همراه کرده ایم ,در واقع اشکال دگرگون شدهی صوتی یکدیگرند.
پساونده «زه و ژه» هم وسیلهی بزرگ و کوچک سازی است و هم وسیلهی افزار سازی.
ج -پساوند «ل»
پساوند «ل» به اشکال مختلف در می آید:
گروه اول :آله مانند :مچاله ,چماله ,گلاله ,گوساله .
گروه دوم :له مانند :گندله :سندله ,دنبله ,چمبله .
گروه سوم :اول و اوله مانند :چوچوله ,فندول ,جمبول (در مازندرانی یعنی متراکم)
گروه چهارم :آلو مانند :پشمالو ،چاقالو ,توغولو.
بزرگسازی و کوچکساز ِی واژهها در زبانِ فارسی 31
