Page 32 - Navidenou-Arzhang No 24
P. 32
دورۀ ا ّول ،سا ِل س ّوم ،شمارۀ ،04خرداد و تیر 2422 ارژنگ دوماهنامۀ ادبی ،هنری و اجتماعی نویدنو
گروه پنجم :مطلق ل مانند :دنبل (دنب) ,تنبل (تن=تنب؟)
گروه ششم :آل مانند :چنگال ,زنگال (زنگار؟)
گروه هفتم :غاله مانند :بزغاله ,داسغاله ,چغاله ,جزغاله ,غاغاله (دستاش مثل غاغاله خشکه -هدایت) .پزغاله (در
مازندرانی یعنی تا َول)
این پساوند مهم با پساوند تصغیری « » Leinدر آلمانی برابر است .چنان که بررسی واژهها به آسانی نشان می
دهد ,این پساوند همیشه نقش تصغیر ندارد و عمل کرد آن در زبان و واژه سازی متنوع است ،ولی در مواردی به
طور اخص نقش تصغیر بازی می کند مانند :گوساله ,گندله :داسغاله و غیره.
د -پساوندهای «و» و «ی»
گروه اول« :و» مانند :یارو ,گردو ,زائو ,خالو ,عمو ,شکمو ,لب لبو ,لبو ,قهرو ,ترازو ,بازو؟
نقش این پساوند سخت متنوع است .گاه علامت صیغهی مبالغه است مانند « قهرو» و «شکمو» وگاه نوعی ادات
نسبت است مانند «عمو» ( َعم) و «خالو» (خال) و گاه ادا ِت سازندۀ اسم فاعل است مانند «زائو» که بسیارزا نیست
بلکه صرفاَ زاینده است وگاه تصغیر ،مانند «گردو» و گاه تحقیر ،مانند « یارو » و به همین پساوند است که
(چنان که در پساوند «ک» نمونه هایش ذکر شد) «ک» نیز افزوده می شود .مانند «خزوک» و«رموک» و غیره.
گروه دوم« :ی» مانند :دُخی (دختر کوچک) ,پیشی ,حسنی ,حسینی ,نصولی (نصراله) و غیره.
این پساوند در تداول خانوادگی برای تصغی ِر تحبیب آمیز اسامی به کار می رود .شاید پساوند کهنه «اویه»
(در شیرویه ,برزویه ,حسنویه ,بابویه ,سیبویه وغیره ) وسیلهی تصغیر و تحبیب بوده است.
●) علاوه بر پساوندهای نامبرده ,که هنوز ح ّق ِ سخن و تحقیق دربارهی آنها ادا نشده است ,یک
سلسله واژهها نیز وسیلهی تصغیر قرار میگیرند که به قرار زیرین هستند:
بچه . 0 :مانند :بچه شیر ,بچه سگ ,بچه جن ,بچه کفتر ,بچه خرس . 2 .یا مانند :شیر بچه ،سگ بچه .
جره :مانند :جره باز ,جره اردک.
توله :مانند :توله خرس ,توله سگ ,توله روباه.
ریزه :مانند « :زمین ریزه » که نظامی به کار می برد:
گر تو زمین ریزه ,چو خورشید و ماه .پای نهی بر فلک قدر و جاه
و یا مانند «خسیس ریزه» که خاقانی به کار می برد:
مشتی خسیس ریزه که اهلِ سخن نیند
بررسی اجمالی فوق که در آن به ذکر نمونههایی قناعت شده است ،نمونهای است از اینکه چه تنوّعی در زبا ِن
فارسی در زمینهی صرف و نحو وجود دارد که هنوز مورد تحقیق قرار نگرفته و اگر جستوجو شود ،دَفینههای
پنهانی ِبسیار ،در آن عیان میگردد.
برگرفته از :وبلاگ یک نفر
بازگشت به نمایه
بزرگسازی و کوچکساز ِی واژهها در زبا ِن فارسی 30
