Page 30 - Navidenou-Arzhang No 24
P. 30
دورۀ ا ّول ،سا ِل سوّم ،شمارۀ ،04خرداد و تیر 2422 ارژنگ دوماهنامۀ ادبی ،هنری و اجتماعی نویدنو
- 6با افزودن «والا» مانند :والاگهر ,والانژاد ,والامقام ,والانَ َسب ,والاجاه.
-7با تکرار ِهمان کلمه .مانند :میرمیران ,گیلگیلان ,بهبهان ,مردانمرد ,کسکسان (به کسکسانش نمیدم ,به
همه کسانش نمیدم) ،شاهنشاه.
تکرار برای تشدید وتاکید ،به اشکا ِل دیگری نیز بهکار رفتهاست مانند :خوا ِب خواب ,مس ِت مست ,خوبِ خوب,
جانِ جان ,مر ِد مرد.
فردوسی می گوید :به پیش آیدم زود نیزه به دست .که در پیشِتان مر ِد مرد آمده است.
- 2با افزودن پیشوند « شاه» مانند :شاه لوله ,شاه سیم ,شاهراه .
ب) کوچکسازی
ا ّما علائمِ مربوط به تصغیر در فارسی بسیار وسیع است که هم به کمک پساوندها ،و هم به کم ِک واژهها انجام
میگیرد.
●) پساوندهای تصغیر
پساوندهای تصغیر را می توان در فارسی به چهار گروه تقسیم کرد:
الف .پساوند «کاف»
ب .پساوندهای «چه» و «زه»
ج .پساوند «ل»
د .پساوندهای «و» و «ی»
اینک نمونههایی در هر باره ذکر میکنیم.
الف) پساوند کاف
گروه اول مانند :مردک ،دنبک( ،دنب= دم) ،فندک (فند) ،خرک ,سگک (سگ) ،نمک (نم) ,سوزنک (به معنای
سوزاک) ،سنجاقک (حشرهای است) ،چارَک (وزن) ،پشمک ،طفلک ,چنبرک (چنبر) ،غمبرک (غم و بر -غمبرک
زدن) ,جفتک ,حسنک ,زردک ,پشتک ,خرک ,کلک ,تشتک ,کندک (خندق) ،دستک ,چشمک ,پرک ,دوشک,
سنگلک ,برفک ,سرخک ,موشک ,گزک و غیره.
بررسی انفرادی هر واژه که با کا ِف تصغیر همراه است ،نشان می دهد که پسوند «ک» همیشه نق ِش تصغیر ندارد,
بلکه مانند پسوند «هاء» ،عملکر ِد آن سخت گوناگون است و موضوع فقط به تصغیر یا ساخت ِن اسم آلت (مانند
سگک ,خرک ,کلک) یا بیماری (برفک ,سرخک ,سوزنک) ختم نمیشود.
در شعرِ زیرینِ مولوی ،استفادۀ شیرین و متنوّعی از پسوند «ک» شده است:
مستکِ خویش گشتهای ,گه ترشک گهی خوشک
نازک دلبرک چه؟ در هنرک نه غولکی
گروه دوم مانند :مرتیکه ,زنیکه ,بچه ایکه (در اصطلاح مردم اصفهان)
بزرگسازی و کوچکسازیِ واژهها در زبا ِن فارسی 29
