Page 13 - Navidenou-Arzhang No 27
P. 13
دورۀ اوّل ،سالِ چهارم ،شمارۀ ،27آذر و دی 1401 ارژنگ دوماهنامۀ ادبی ،هنری و اجتماعی نویدنو
سوفوکل اُدیپ را 2500سال پیش نوشته است .از سوی دیگر ،آنتیگون ژان آنوی اثرِ جدیدی است با یک
مقدمۀ طولانی دربارۀ تاریخ تکام ِل تراژدی که در طول آن خصائصِ صفاتِ تراژدی دگرگون شده و برداشتِ
مردم از خصل ِت قهرما ِن تراژیک و روشهای ح ّل ِستیزههای تراژیک تغییر یافته است .با اینحال ،آنوی از
چارچوبی که دقیقاً مشخص شده دور نمیشود :در نمایشنامۀ او هیچ چیز تصادفی نیست .سی ِر حوادث
برگشتناپذیر است .پایانِ ماجرا فاجعۀ خونباری است که از اشتبا ِه تراژی ِک سنگین یا از "گناهِ" تراژیکِ مردی
که هیچگونه گناهی ندارد نشأت میگیرد .بعضی از خصایصِ اساسی تراژدی برای همۀ اعصار معتبر است.
تقریباً همه تئوریهای مربوط به ِاستِهتیک ،مقولۀ تراژیک را حاکی از قوانینِ عمیقی میدانند که مبنای زندگی
انسانها را تشکیل میدهند با اینحال در هرکدام از این تئوریها ،تعریفِ طبیعتِ این مقوله از ویژگیهای
خاصّی برخوردار است .این ویژگیها از یک سو از طبیع ِت برخوردهای تراژی ِک یک عصر نشأت میگیرد ،و از
سوی دیگر از وضع خاصّ ِهنرِ تراژیک .بدینسان اس ِتهتیکِ هگل که خلاصهای از هنرِ تراژیکِ عص ِرجدید (از
شکسپیر تا رومانتیکها) بهدست میدهد ،تراژدی را در تضا ّد ِآشتیناپذیر بین فرد و مقتضیا ِت عینی زندگی
جستجو میکند.
به نظ ِر هگل ،اگر دو سوی این تضا ّد میتوانستند آشتی کنند هرگز وضعِ تراژیکی به وجود نمیآمد .او
مینویسد" :اگر منافع و مصالح انسانها در نف ِس خود به گونهای باشند که واقعاً ارزش نداشته باشند افراد به
خاطر آن فدا شوند و افراد بتوانند بدون فداکرد ِن خود از هدفهای خود دست بردارند و یا به توافقی برسند که
برای هر دو طرف رضایتبخش باشد ،دراینصورت نتیجه لزوم ًا تراژیک نخواهد بود)۵(".
ستیزههای تراژیک را نمیتوان از طری ِق سازگارکردنِ خود با شرایطِ خصمانه و بدون فداکردنِ خود حلّ کرد .و
دقیقاً بهع ّلت اینکه انسان نمیتواند ضمن حف ِظ اصالت خود بر شرای ِط سرِ راه خود غلبه کند و قادر نیست از
نبرد با این شرایط بازایستد ،رنج و سرنوشتِ شوم برای قهرما ِن تراژیک اجتنابناپذیر میگردد .ذکر این نکات
برای درک مفهومِ "گنا ِه تراژیک" ضروری است .ریشۀ این گناه نه در کیفی ِت ذهنی انسان ،بلکه در طبیع ِت
عینی ستیزۀ تراژیک و در طبیعتِ قهرمانِ تراژیک نهفته است .این گناه با مصیبت از وضع دنیایی ناشی
میشود که قهرمان درآن زندگی میکند ولیکن نمیتواند آنرا بدو ِن نبرد بپذیرد .رنجها ،فداکاریها و
سقو ِطنهایی قهرما ِن تراژیک ،تجلّی ضرور ِت تاریخی هستند .این قهرمان بیآنکه گناهی مرتکب شده باشد ،به
گناه آلودهاست.
مقولاتِ اِستِهتیک /تراژیک 12